Spółka cywilna należy do grupy tzw. spółek osobowych. Przepisy dotyczące tej spółki są ujęte w kodeksie cywilnym, podczas gdy inne spółki osobowe, takie jak na przykład spółka jawna, czy też spółka komandytowa, są opisane w bardziej rozbudowanym akcie prawnym, którym jest Kodeks spółek handlowych. Przejdźmy zatem do tematu zmiana wspólników w spółkach cywilnych.
Nie wchodząc w złożone aspekty prawne, cechą spółek osobowych jest to, że co najmniej dwie osoby (najczęściej osoby fizyczne, ale wspólnikiem tego rodzaju spółki może być inna spółka osobowa lub osoba prawna) tworzą tego rodzaju byt prawny, dla wspólnego osiągnięcia określonego przez nich celu, najczęściej jakiegoś celu gospodarczego. I niestety kluczowy jest dobór odpowiedniego partnera (partnerów), gdyż prawdą jest, że z chwilą założenia tego rodzaju spółki, zasadniczo większość kluczowych decyzji, a w szczególności zmiany składu jej osobowego, wymagają zgody wszystkich wspólników.
Oczywiście, co jest w szczególności widoczne w spółce cywilnej, przepisy prawne jej dotyczące, dają pewną swobodę przy kształtowaniu umowy spółki cywilnej. Oznacza to, że formalnie jeden ze wspólników może mieć większe uprawnienia niż pozostały wspólnik lub pozostali wspólnicy. Prawdą jest, że zakładający spółkę wspólnicy z zasady nie rozważają dywersyfikacji ich pozycji prawnej. I wydaje się również, że z uwagi na bardziej rozbudowane przepisy, dziś warto rozważać założenie spółki jawnej zamiast spółki cywilnej. I wreszcie, przed założeniem dowolnej spółki osobowej, warto omówić wszelkie warianty bardziej rozbudowanych zapisów umownych, tak aby w sytuacji konfliktowej, mieć większe możliwości „uratowania” spółki, niż te, które wynikają z przepisów prawa.
Jak się rozstać ze wspólnikiem spółki cywilnej?
Cechą spółek osobowych, a więc także spółki cywilnej, jest to, że zakładają one trwałość jej składu osobowego. Oczywiście, przez zmianę umowy spółki, możemy także zmieniać jej skład osobowy (zmiana wspólników w spółkach cywilnych). Ale ponieważ jest to umowa, to do jej zmiany konieczne są zgodne oświadczenia woli wszystkich jej wspólników. Innymi słowy, wszelkie zmiany składu osobowego w postaci „wypisania” danego wspólnika lub „dopisania” nowego wspólnika, wymagają podpisów wszystkich zainteresowanych.
Oznacza to więc, że przepisy prawne nie dają możliwości „wyrzucenia” ze spółki danego wspólnika, przez samodzielne działania prawne pozostałych wspólników.
I jedna kluczowa tu uwaga. Spółka cywilna musi mieć zawsze co najmniej dwóch wspólników. Oznacza to, że wszelkie zmiany jej składu osobowego, dokonywane zgodnie przez dotychczasowych wspólników lub/i przystępujących do spółki nowych wspólników, muszą się wiązać z tym, że w spółce pozostanie co najmniej dwóch wspólników, zainteresowanych dalszym jej prowadzeniem. Dowiedz się również, jak sprzedać firmę.
Prawo dopuszcza tylko możliwość „wyjścia” ze spółki. Innymi słowy, „wyjść” ze spółki może tylko wspólnik na skutek jego własnej decyzji. Kodeks cywilny przewiduje możliwość wypowiedzenia udziału w spółce cywilnej przez dowolnego wspólnika. Wyjście ze spółki może być dokonane z okresem wypowiedzenia, wynoszącym co najmniej trzy miesiące na koniec roku obrotowego spółki (czyli musi być doręczone pozostałym wspólnikom przed tymi trzema miesiąca, inaczej bowiem skutek wypowiedzenia udziału będzie na koniec kolejnego roku obrotowego). Wypowiedzenie udziału z okresem wypowiedzenia dotyczy tylko umowy spółki zawartej na czas nieokreślony.
W przypadku zaś umów spółek cywilnych zawartych na czas określony, nie ma takiej możliwości. Można zaś w każdym przypadku tj. umowy spółki zawartej na czas określony i nieokreślony, wypowiedzieć swój udział bez okresu wypowiedzenia, w wypadku tzw. ważnego powodu.
Przypomnieć jednak należy, że w przypadku spółki cywilnej składającej się z dwóch wspólników, wypowiedzenie udziału będzie skutkować wypowiedzeniem umowy spółki w całości i jej rozwiązaniem z dniem upływu okresu wypowiedzenia lub z dniem doręczenia wypowiedzenia. Tego rodzaju skutku uniknie tylko spółka co najmniej trzyosobowa, która może trwać z pozostałymi wspólnikami.
Na marginesie należy wskazać, że w przypadku spółki jawnej przepisy również nie przewidują możliwości „wykluczenia” wspólnika przez pozostałych wspólników. Jest tam jednak bardzo intrygujący przepis, który w spółce dwuosobowej pozwala na przejęcie całości firmy przez „pozostającego” wspólnika z obowiązkiem spłaty wspólnika, który wypowiedział umowę spółki. Należy przyjąć, że tego rodzaju zapis można także wprowadzić do umowy spółki cywilnej.
Jak wypisać wspólnika ze spółki cywilnej?
W konsekwencji więc, jeśli nie widzimy możliwości dalszej współpracy ze wspólnikiem, a jednocześnie:
- nie mamy możliwości zgodnej zmiany składu osobowe spółki przez zmianę umowy spółki,
- wspólnik, którego już „nie lubimy”, sam nie składa wypowiedzenia swojego udziału,
Pozostają nam dwie różne możliwości:
- sami składamy oświadczenie o wypowiedzeniu udziału lub de facto o rozwiązaniu spółki (jeśli jest to spółka dwóch wspólników),
- składamy pozew do Sądu o rozwiązanie spółki. W tym drugim wypadku można próbować uzyskać zabezpieczenie sądowe na czas sporu, w szczególności, jeśli brak tych zabezpieczeń może skutkować sprzeniewierzeniem majątku przez innego wspólnika.
Rozwiązanie spółki przez Sąd może nastąpić z ważnych powodów. Do ważnych powodów zalicza się konflikt między wspólnikami lub inna postawa wspólnika, która uniemożliwia wspólne i lojalne prowadzenie spraw spółki (np. brak zaangażowania, prowadzenie działalności konkurencyjnej).
Rozwiązanie spółki skutkuje tym, że przestaje ona istnieć jako odrębny twór prawny. Niespłacone długi spółki obciążają wspólnie każdego ze wspólników. Aktywa zaś spółki dzielone są według udziału w zyskach lub zgodnie z postanowieniami umowy spółki, o ile takowe zostały dodane do umowy. Przy czym aktywa te, materialne i niematerialne stają się z tym dniem współwłasnością wspólników, zgodnie ze wskazanymi wyżej proporcjami. Jeśli wspólnicy nie dokonają zgodnego podziału tych aktywów, to każdy z nich może żądać wszczęcia sądowego postępowania o zniesienie współwłasności.
Wiemy już, jak może wyglądać zmiana wspólników w spółkach cywilnych. Co jednak zrobić w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej?
Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej – co zrobić?
Wypowiedzenie udziału w spółce cywilnej przez wspólnika może skutkować albo rozwiązaniem tej spółki (w składzie dwuosobowym) albo koniecznością spłacenia wspólnika (w spółce co najmniej trzyosobowej). Warto zasady spłaty wpisać do umowy spółki cywilnej, w szczególności opisać w niej korzystne dla spółki zasady spłaty w ratach. W przypadku bowiem spółki o dużym majątku spłata ta może być problemem.
Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej związane jest ze zwrotem mu w pieniądzu wartości nominalnej wkładu oraz wypłatą nadwyżki aktywów spółki (majątek spółki minus zobowiązania), ponad wartość wniesionego wkładu.
Jak wprowadzić nowego wspólnika do spółki cywilnej?
Wiemy już, jak zmienić wspólnika w spółce cywilnej. Przyjrzyjmy się zatem wprowadzeniu nowej osoby.
Wprowadzenie nowego wspólnika do spółki cywilnej wymaga zgody wszystkich aktualnych wspólników i dokonania zmiany umowy spółki. Zmiana umowy spółki obejmować będzie nie tylko zmianę składu osobowego, ale zmianę zapisów o udziale w zyskach i stratach. Jeśli pozostali wspólnicy lub wspólnik, nie wyrażają zgody na wejście nowego wspólnika, to w ostateczności możemy wypowiedzieć swój udział w dotychczasowej spółce cywilnej i założyć nową spółkę cywilną z tym nowym wspólnikiem.